Krakowska Spółdzielnia Pracy Zespołu Historyków Sztuki "IMAGO ARTIS" została zarejestrowana 24 stycznia 1947 roku z inicjatywy Wilhelma Galla oraz grupy historyków sztuki i artystów związanych z Muzeum Narodowym i Szkołą Sztuk Pięknych w Krakowie.
Początkowo miała ona zajmować się wytwarzaniem przedmiotów pamiątkarskich inspirowanych dziełami sztuki ,propagowaniem sztuki związanej z Krakowem. W planach była produkcja kopii kafli z Zamku na Wawelu, gipsowych miniaturowych główek z ołtarza Wita Stwosza, lalek w strojach regionalnych, obrazków na szkle, tkanin, metaloplastyki.
Nazwę "Imago Artis" tłumaczy się jako "obraz sztuki" lub "zwierciadło sztuki". Jej imiennik , litery IA w wiązanym monogramie (nawiązanie do monogramu Albrechta Durera), potocznie pośród kolekcjonerów jest nazywana sztalugą ze względu na podobieństwo graficzne. Trudności organizacyjne, produkcyjne, braki materiałowe, lokalowe, problemy z dystrybucją sprawiły, że spółdzielnia borykała się z widmem likwidacji już na początku lat 50-tych. Bardzo ciekawie genezę powstania i niełatwe początki przedstawia w publikacji " Rozbite zwierciadło. Biżuteria i galanteria Spółdzielni Przemysłu Artystycznego " Imago Artis" "we wspomnieniach Elżbiety Mathias i Janiny Rogalskiej.
Tymczasem, na fali zaostrzającej się polityki fiskalnej rządu wobec sektora prywatnego w czasie tzw. "wojny o handel", przymusowej nacjonalizacji zakładów rzemieślniczych, dla wielu z nich, jedyną szansą na przetrwanie stało się dołączenie do istniejących spółdzielni poprzez przekazanie warsztatów, projektów a także wykształconej kadry. W ten sposób w zasobach Imago Artis, jak też innych polskich spółdzielni znalazły się narzędzia, maszyny, lokale, grono doświadczonych pracowników: złotników, grawerów, brązowników, oraz ich projekty.
W czasie tych przeobrażeń , które pociągnęły za sobą również modyfikacje jeśli chodzi o specjalizację i główny kierunek produkcji, odeszli ze spółdzielni historycy sztuki. Pociągnęło to również za sobą zmianę nazwy na "Imago Artis" Spółdzielnia Rękodzieła Artystycznego i Ludowego. Nadzór na spółdzielnią obejmuje utworzona w 1949 roku CEPELIA, a w roku 1951 rozpoczyna się współpraca z Centralą Jubilerską. Nakłada to wprawdzie na spółdzielnie obowiązek przedstawiania wzorów do akceptacji, ale daje korzyści w postaci przydziałów srebra, dostępu do kanałów dystrybucji.
W 1954 roku głównym projektantem, kierownikiem artystycznym zostaje Stanisław Chojnacki , grafik, rytownik z wykształcenia, który pracował w Imago Artis od 1949 r, jako wykonawca biżuterii i galanterii. Pod jego skrzydłami produkcja biżuterii staje się głównym kierunkiem działalności.
Biżuteria Imago Artis 1947-1963 archiwum prywatne
Imago Artis -archiwum prywatne
Sztuka początku lat 50-tych według obowiązujących wtedy idei, miała być "narodowa w formie, socjalistyczna w treści". Również w biżuterii artyści poszukiwali "polskiego stylu",
co doprowadziło w przypadku Imago Artis do odwoływania się do folkloru podhalańskiego czy tzw. biżuterii krakowskiej, bronowickiej. Nawiązania te były szczególnie widoczne na początku działalności. Spółdzielnia oferuje swoim klientom nie tylko biżuterię czy naczynia korpusowe ale również przedmioty dekoracyjne zakupione od artystów i rzemieślników.
Biżuteria Imago Artis - archiwum prywatne
Bezspornie elementem wyróżniającym Imago Artis z grona innych podmiotów na rynku złotniczym tego okresu w Polsce, jest używanie techniki filigranu. Technika ta jest jedną z najstarszych technik zdobniczych. Szczególnie popularna była we Włoszech w okresie renesansu. W Polsce w XVII i XVIII wieku filigranowe guzy stosowane w męskich ubiorach szlachty i bogatego mieszczaństwa. Od końca XVIII wieku do późnych lat 70-tych XX wieku filigranowe ozdoby popularne były w ludowych strojach cieszyńskich, przedmiotach kultu religijnego, np. w balsaminkach wykonanych przez złotników żydowskich oraz galanterii czy bibelotach. Nie bez znaczenia, dla spółdzielni borykającej się z problemami z dostępnością srebra, był fakt, że technika ta wymaga mniejszych ilości kruszcu przy wykonywaniu tej samej wielkości obiektów niż inne techniki, ale minusem była jej pracochłonność. Przygotowywanie ogromnych ilości filigranowego drutu było dla spółdzielni sporym wyzwaniem. W 1952 roku
Józef Bigaj, złotnik , pracownik Imago Artis opracował urządzenie (nazywane przez współpracowników "trajkotką"), które usprawniło ten proces. Poprzez przeciąganie srebrnego drutu przez to urządzenie, na jego krawędziach stalowe zębate kółka tworzą nacięcia i w ten sposób imitują "prawdziwy filigran". Wynalazek Józefa Bigaja nazywany jest filigranem polskim, filigranem krakowskim lub "milgryfem".
Biżuteria Imago Artis ( filigran)-archiwum prywatne
Biżuteria Imago Artis (milgryf, pigras)-archiwum prywatne
Pigras to element zdobniczy składający się z kuleczki otoczonej wygiętymi drucikami, przypomina kwiatek.
Wzornictwo wyrobów biżuteryjnych z początku działalności spółdzielni inspirowane jest w dużej mierze tzw. biżuterią bronowicką. Są to srebrne pierścionki, wisiorki, broszki głównie zdobione koralem. Część wzorów przejęto z pracowni krakowskich złotników np. można znaleźć egzemplarze tego samego wzoru z puncami krakowskiego złotnika Władysława Rogalskiego, którego zakład został włączony do Imago Artis, jak też już z imiennikiem spółdzielni. Jedne z pierwszych projektów przygotowuje dla spółdzielni jego córka, Janina Rogalska. Natomiast kamee w srebrnych oprawach filigranowych tworzył Stanisław Chojnacki. Był to jeden z nielicznych przykładów gdy w wyrobach Imago Artis użyto kości słoniowej.
Broszka z puncą Imago Artis, na zdjęciu u góry pochodzi z wystawy "Od pomysłu do przemysłu" Bizuteria Prl z kolekcji Marii Magdaleny Kwiatkiewicz, której kuratorem był Michał Myśliński. Broszka na zdjęciu na dole z puncą WLR, zakładu Władysława Rogalskiego w Krakowie -archiwum prywatne.
Biżuteria Imago Artis 1947-1963 - archiwum prywatne
Lata 60-te to wyraźne ukierunkowanie w stronę filigranu, najbardziej charakterystycznej dla spółdzielni techniki. Do ozdabiania używano korali, które pozyskiwano ze skupu. Niestety była to sytuacja, która nie gwarantowała ciągłości dostaw. Dlatego też pojawiły sie tzw. "perły" czyli kaboszony modelowane ze srebrnej blachy, zastępujące "oczka". Dość wcześnie też pojawiły się kamienie ozdobne ( agaty, jaspisy, kwarce), do których Imago jako spółdzielnia zrzeszona w Cepelii miała ułatwiony dostęp.
Biżuteria Imago Artis - archiwum prywatne
Biżuteria Imago Artis - archiwum prywatne
W latach 70-tych (epoka Gierka) wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa pojawia się zwiększony popyt na dobra uznane za bardziej luksusowe jak np. biżuteria. Najbardziej znana i rozpoznawalna biżuteria Imago Artis z tego okresu to przestrzenne, srebrne, filigranowe broszki skomponowane w formie wieloramiennych rozet, przypominające gwiazdy, płatki śniegu, kwiaty, duże pierścionki, bransolety z filigranowych . Budowa Portu Północnego w Gdańsku skutkowała odkryciem dużych złóż bursztynu, który za pośrednictwem spółdzielni Bursztyny, trafiał do Imago Artis w postaci półfabrykatów bursztynowych. Dzięki temu w biżuteria tego okresu w dużej mierze ozdobiona jest kaboszonami bursztynowymi.
Biżuteria Imago Artis -archiwum prywatne
Biżuteria Imago Artis -archiwum prywatne
W 1975 roku zmarł Stanisław Chojnacki, który przez ponad 20 lat kształtował styl spółdzielni Imago Artis. Mniej więcej w tym okresie tj. w połowie lat 70-tych nawiązano współprace z grupą artystów nowego pokolenia, którzy znacząco wpłynęli na zmianę charakteru wytwórczości, odpowiadając na zapotrzebowanie odbiorców i nowe trendy. Do grona współpracowników dołączyli wtedy Lucyna Hubert-Nieniewska, Marek Nałęcz-Nieniewski, Jan Nuckowski, Janusz Bożek, Franciszek Folfas, Stanisław Mrówka a w 1978 roku Marek Ganew. Ich projekty charakteryzowała częściej asymetria, rozgęszczenie ażurowych kompozycji i zdecydowana płaskość przełamywana wypukłymi bursztynami i koralami.
Biżuteria Imago Artis -archiwum prywatne
Biżuteria Imago Artis -archiwum prywatne
Na początku lat 80-tych nastąpił w stylistyce Imago powolny odwrót od filigranu, a powrót do biżuterii bardziej masywnej, ale nie inspirowanej już motywami ludowymi. Również bursztyn przestał już cieszyć się takim powodzeniem wśród klientów jak w latach poprzednich. Częściej do zdobienia wykorzystywano cyrkonie.
W 1983 roku Imago Artis uzyskała prawa do produkcji biżuterii złotej, a wraz z nimi państwowy przydział tego surowca. Wzory w złocie projektowano do 1995 roku. Przed 1983 r biżuterię złotą wykonywano tylko z kruszcu powierzonego przez klientów. Do dekoracji złotych (rzadziej srebrnych) wyrobów, szczególnie pierścionków wykorzystywano syntetyczne korundy produkowane od lat 60-tych w Skawinie.
Zdjęcie pochodzi z publikacji :
Cepelia: Krakowskie srebro i złoto. Imago Artis
Przełom lat 80/90-tych to czas burzliwych przemian politycznych, społecznych i gospodarczych w Polsce. Niestety wpłynęło to negatywnie na rozwój polskiego wzornictwa biżuterii. Wprowadzenie gospodarki rynkowej, kłopoty z zaopatrzeniem, zmniejszenie popytu na droższą ręcznie wykonywaną biżuterię, masowy zalew tańszej importowanej biżuterii tzw. modowej, spowodował, że spółdzielnie znalazły się w kłopotach finansowych, miały problemy ze zbytem, a w końcu uległy likwidacji. Taki los podzieliła również spółdzielnia Imago Artis, której rozwiązanie nastąpiło w 1998 roku.
Bibliografia:
Michał Myśliński: Rozbite zwierciadło: biżuteria i galanteria Spółdzielni Przemysłu Artystycznego "IMAGO ARTIS"
Irena Huml: Ars argenti. Imago Artis- krakowskie zwierciadło sztuki.
Irena Huml: Granice srebrnych przestrzeni. Polska biżuteria II połowy XX wieku
Cepelia: Krakowskie srebro i złoto. Imago Artis
댓글