Biżuteria z metali nieszlachetnych stanowi ważne zjawisko we wzornictwie polskiej biżuterii z lat 1945-1989, powstałe z potrzeby czasów gospodarki dźwigającej się ze zniszczeń wojennych, naznaczonej ideologicznie. Jak pisała prof. Irena Huml ”Artyści …. miedź i mosiądz uczynili pełnoprawnymi partnerami szlachetnych kruszców”[1]. Jej popularność wynikała głównie z dwóch powodów: ceny i dostępności. Pomimo narracji władz, biżuteria srebrna, mająca być biżuterią dla wszystkich, “demokratyczną”, pod względem ceny nie do końca spełniała owe zamierzenia. Dr Michał Myśliński w publikacji “Sztuka małych form “pisze: “ Wnioski, płynące z porównania cen biżuterii z wysokością zarobków wydają się jednoznaczne.Za łatwo dostępne pod wzgledem finansowym trzeba uznać niemal wyłącznie drobne przedmioty srebrne-ważące nie więcej niż 3-4 gramy pierścionki, broszki, łańcuszki ,szpilki itp., ale zakup bardziej okazałych wyrobów wymagał wydatku dorównującego niemal niemal połowie pensji.” [2]
Również z dostępnością nie było najlepiej. W kraju po zniszczeniach wojennych, potrzeby produkcji metali na rzecz odbudowy, dla odradzającego się przemysłu były traktowane priorytetowo, w tej sytuacji przydziały srebra dla pracowni jubilerskich zwykle były niewystarczające.
Twórcy, chcąc sprostać popytowi oraz narzuconym normom, tworzyli z łatwiej dostępnych materiałów. Miedź i cynk nie podlegały tak restrykcyjnym przydziałom. W pewnych przypadkach metale nieszlachetne były więc substytutem, zamiennikiem ale również wielu artystów wykonywało biżuterię z tych metali, celowo wykorzystując i podkreślając ich charakterystyczne cechy.
Bransoletki metalowe "Rytosztuka"
Broszka metalowa " Pan Twardowski" Rytosztuka, broszka metalowa "Pan Twardowski" Henryk Grunwald
Tak jak w przypadku Leny Kowalewicz- Wegner, która uważała miedź na najpiękniejszy metal i wykorzystywanie odpadów surowcowych czy metalowych półfabrykatów, traktowała jako wyzwanie dla wyobraźni. “Szczególnie interesująca jest wizja plastyczki dotycząca wykorzystania materiałów niekonwencjonalnych…”.[...]Były tam bransolety, w których poza pospolitą blachą z puszek, jak perły świeciły ołowiane plomby. Bransoletki z kapsli po butelkach od piwa…” [3]
Lena Kowalewicz -Wegner
Z blachy miedzianej powstały najbardziej charakterystyczne i popularne przykłady biżuterii tamtych czasów. Wszystkie etapy procesu produkcyjnego wykonywano ręcznie, bez użycia urządzeń mechanicznych, co nie było bez znaczenia, gdyż wiele warsztatów wyposażonych było tylko w najprostsze narzędzia.
Broszki, naszyjniki ,bransoletki z tzw. loczkami to najczęściej wyroby z lat 50-tych, z kolei lata 60-te to moda na wyroby o bardziej jednolitych, dużych formach.
NaLeży wspomnieć również, o dużej gamie produktów o charakterze pamiątkarskim, które wykonywane z metali nieszlachetnych zachęcały do zakupu niską ceną.
Biżuteria z metali nieszlachetnych znalazła się w Katalogu “ Jubilera” z 1957 r. czy Wzorniku wyrobów jubilerskich z 1966 r.
Z metali nieszlachetnych tworzyli między innymi Józef Fajngold,
Zbigniew Chudzikiewicz, Ludmiła i Ryszard Rohn, Maria I Ryszard Kulm, Roman Modzelewski, Lena Kowalewicz- Wegner, Kazimierz Karpiński, Andrzej Jocz, Andrzej Ciechomski, Ewa Gralak-Jurczak, Iwona Mroziuk jak również spółdzielnie Rytosztuka, Imago Artis czy Orno oraz duża ilość niewielkich prywatnych pracowni, których część była zrzeszona w Cepelii.
Jeszcze do 09.06.2023 można zobaczyć wystawę “ Od pomysłu do przemysłu” w Galerii Yes w Poznaniu, gdzie prezentowana jest spora grupa biżuterii miedzianej Ludmiły i Ryszarda Rohn, komplet Ewy Skrzyńskiej, brosza i naszyjnik Zbigniewa Chudzikiewicza, brosza Władysława Miecznika.
W Koninie natomiast, odbywa się wystawa czasowa poświęcona sztucznej biżuterii ze zbiorów Muzeum.
[1]Irena Huml “Polska sztuka stosowana XX wieku”
[2]Michał Myśliński IS PAN “Sztuka małych form”
[3]“Helena Kowalewicz -Wegner i łódzka szkoła projektowania biżuterii lata 1959-1979” katalog towarzyszący wystawie.
BIBLIOGRAFIA:
Michał Myśliński IS PAN “Sztuka małych form”
Irena Huml “Polska sztuka stosowana XX wieku”
Krystyna Nowakowska “Józef Fajngold.Rzeźbiarz i złotnik”
Barbara Dolczewska, Maria Teresa Michałowska -Barłog “ Unikatowa biżuteria artystyczna Marii i Ryszarda Kulmów”
Piotr Pietrzykowski” Galanteria metalowa. Artystyczne emaliowanie i kucie w blasze”
“Od pomysłu do przemysłu. Biżuteria PRL z kolekcji Marii Magdaleny Kwiatkiewicz” publikacja towarzysząca wystawie
“Helena Kowalewicz -Wegner i łódzka szkoła projektowania biżuterii lata 1959-1979” katalog towarzyszący wystawie
Comments